Patron

Józef Ignacy Kraszewski pochodził z rodziny szlacheckiej gospodarującej w Dołhem koło Prużany (dziś Białoruś) i za swoją ojczyznę najbliższą uważał Wielkie Księstwo Litewskie, choć urodził się w Warszawie (jego matka przyjechała tu w 1812 r., obawiając się działań wojennych na szlaku natarcia armii Napoleońskiej na Moskwę). Dzieciństwo spędził we dworze babki w Romanowie na Podlasiu, dokąd chętnie powracał i w młodości (dziś znajduje się tam Muzeum J. I. Kraszewskiego). Od 1822 r. uczył się w szkołach w Białej Podlaskiej, Lublinie i Świsłoczy, a od 1829 r. studiował w Wilnie: początkowo medycynę, potem mimo protestów ojca - literaturę. Po wybuchu w Warszawie powstania listopadowego został wraz z grupą kolegów aresztowany i ponad rok przebywał w rosyjskim więzieniu, a po uwolnieniu pozostawał w Wilnie pod dozorem policyjnym. Gdy zezwolono mu na powrót do Dołhego, kontynuował rozpoczętą w Wilnie twórczość literacką i dopełniał wykształcenia (bo władze carskie zlikwidowały Uniwersytet w Wilnie. Nawyk zachłannego, ale uważnego czytania literatury i krytyki z całej Europy został mu na stałe. W 1838 r. ożenił się z Zofią Woroniczówną, spokrewnioną z nieżyjącym już prymasem i poetą J. P. Woroniczem. Po ślubie małżonkowie gospodarowali na Wołyniu. W 1853 r. - już jako rodzice czworga dzieci - przenieśli się do Żytomierza. Kraszewski skupił się odtąd na pracy literackiej, ale nie stronił i od innych prac (został kuratorem gimnazjum, dyrektorem teatru i Towarzystwa Dobroczynności). W przededniu powstania 1863 r. uczestniczył w działalności politycznej, dlatego po wybuchu walk został przez podległe Petersburgowi władze krajowe uznany za osobistość niepożądaną w Warszawie. Zostawiwszy tutaj rodzinę, musiał emigrować. Wyjechał do Drezna, gdzie mieszkał do r. 1884.W Dreźnie stał się jednoosobową instytucją polską pomocy uchodźcom politycznym, organizatorem życia literackiego i informacji o Polsce. Po śmierci wielkich poetów romantycznych był niekwestionowanym autorytetem literackim i ulubieńcem publiczności. W 1883 r. został w Berlinie uwięziony i oskarżony o współpracę z francuskim wywiadem wojskowym, a w roku następnym skazany przez trybunał w Lipsku na 3,5 roku twierdzy. Karę odbywał w Magdeburgu. Z powodu choroby urlopowany za kaucją wyjechał na kurację do Włoch, skąd po trzęsieniu ziemi schronił się w 1886 r. w Genewie. Tu do choroby nowotworowej przyłączyło się zapalenie płuc i stało się bezpośrednią przyczyną śmierci. Zwłoki jego przewieziono do Krakowa do krypty zasłużonych w kościele Na Skałce.

Krypta Zasłużonych na Skałce (Panteon Zasłużonych, Groby Zasłużonych Polaków, Sepulcrum Patriae) zwana też Cmentarzem Wielkich Polaków znajduje się w podziemiach kościoła oo. Paulinów na Skałce w Krakowie. Powstała w roku 1880 według projektu prof. Józefa Łepkowskiego z roku 1876.

Twórczości Kraszewskiego stale przyświecały intencje patriotyczne, przybarwione niechęcią do arystokracji, sympatią do szlachty (której wady chłostał, ale uważał ją za ostoję świadomości narodowej) i skłonnością do idealizowania ludu. Pozytywistyczni realiści traktowali go jako swego nauczyciela. Stworzył własnymi siłami bibliotekę powieści, która cieszyła się w drugiej połowie XIX w. powodzeniem nie tylko wśród czytelników polskich (w Polsce pozostał pisarzem poczytnym także w XX w.), ale i większości krajów europejskich. Ponad setkę jego powieści przełożono na języki obce. Niektóre z nich miały przekłady liczne (Jermoła - 9, Ulana i Hrabina Cosel - po 8, Herod baba, Morituri i Stara baśń - po 6). Przed Sienkiewiczem był to najczęściej tłumaczony autor polski.

Dzieło jego życie - to 586 dzieł zawartych w 600 tomach. Jego wielką zasługą jest wyparcie z obiegu czytelniczego marnych powieści francuskich i zastąpienie ich wartościową powieścią traktującą o najżywotniejszych sprawach Polaków.

W pierwszym okresie twórczości dominuje współczesna proza obyczajowo-społeczna, jak: Poeta i świat (1839), powieści poświęcone życiu ludu: Historia Sawki (1842), Ulana (1843), Budnik (powstała 1847), Ostap Bondarczuk (1847), Chata za wsią (powstała 1852), Jermoła (1855), Historia kołka w płocie (1860), oraz krytyczny obraz szlachty i coraz częściej deklasującego się ziemiaństwa: Latarnia czarnoksięska (1843-1844), Komedianci (tom 1-2, 1851), Interesa familijne (1853), Dwa światy (1856), Ostatni z Siekierzyńskich (1851). Także powieści podejmujące problematykę filozoficzną, jak Sfinks (tom 1-4, 1847), Powieść bez tytułu (1855), Metamorfozy (1859).

Od 1876 zaczął publikować cykl powieści historycznych złożony z 29 utworów w 79 tomach, obejmujących dzieje Polski od czasów bajecznych w Starej baśni (tom 1-3, 1876) po Saskie ostatki (powstały 1886, wydane pośmiertnie 1889). Opisał również Rzym za Nerona (1864).

W okresie drezdeńskim zajmował się szczególnie powstaniem styczniowym i jego skutkami, z różnych punktów widzenia: od pełnej aprobaty po negację walki zbrojnej, np. Dziecię Starego Miasta (1863), Para czerwona (1864), Dziadunio (1869). W wielu znanych utworach popowstaniowych pojawia się radykalizm społeczny, potępiający próżniacze życie arystokracji i szlachty oraz egoistycznych dorobkiewiczów: Morituri (1874), Wielki nieznajomy (1871-1872), Pamiętnik panicza (1875).

To on był wielkim nauczycielem historii - 100 dzieł historycznych, które napisał, stało się dla trzech pokoleń Polaków jedynymi podręcznikami, z których czerpano wiedzę o przeszłości ojczyzny. Kraszewski stworzył również trzy naukowe dzieła historyczne, edytorsko opracowywał i wydawał materiały źródłowe, przede wszystkim pamiętniki z XVII i XVIII wieku.

Był niepoślednim znawcą spraw archeologii, której poświecił "Sztukę u Słowian". Zajmował się też etnografią i był zamiłowanym kolekcjonerem. Odbywał liczne podróże - najpierw po Kresach, później po krajach Europy i pisał dzieła podróżnicze, np. "Wspomnienia Polesia, Wołynia i Litwy".

Wprost niemożliwy do oszacowania jest dorobek publicystyczny pisarza, wypowiadającego się na temat wszystkich, nurtujących wówczas społeczeństwo spraw. Korespondował Kraszewski z całym intelektualnym i artystycznym światem swojej epoki, a jego korespondencję liczą znawcy na 40 000 listów.

W Dreźnie prowadził własną drukarnię. W Żytomierzu prowadził niesłychanie ożywioną działalność społeczną - był kuratorem szkół, dyrektorem teatru i klubu szlacheckiego, naczelnikiem komitetu statystycznego - zajmując się między innymi inwentaryzacją zabytków Wołynia. Przez całe życie wspierał młodych adeptów literatury i sztuki - dzięki jego protekcji debiutował między innymi młodziutki Jan Kasprowicz.

Józef Ignacy Kraszewski uprawiał także muzykę i malarstwo. Komponował utwory fortepianowe, wypowiadał się z wielkim znawstwem na muzyczne tematy. Malarzem był bardzo utalentowanym i wszechstronnym - tworzył obrazy olejne, akwarele, rysował ołówkiem, mistrzostwo osiągnął w trudnej sztuce akwaforty.

Dziś twórczość J. I. Kraszewskiego na nowo odkrywana jest przez badaczy literatury, a czytelnicy nadal wierni są dziełom "ojca powieści polskiej".

J.I Kraszewski w Romanowie przebywał do około 15-tego roku życia, mieszkając u swoich dziadków.

We wsi klasycystyczny pałac z 1806 roku, obecnie Muzeum J.I. Kraszewskiego